Memorias dun neno

Portada e lapela: unha magnífica ilustración de Seoane.

Afirmaba Italo Calvino que os libros que non se len, senón que se relen de continuo poden ser considerados como clásicos. O mesmo ocorre coa cancións que se poden escoitar un e outra vez e cos filmes que, proxectados de seguido, non só aburren, senón que desvelan novos dos seus detalles. 
Recentemente relín as Memorias... de Balbino – a primeira vez foi no ensino medio e haberían de pasar moitos anos e de que se sucedesen avalanchas de lecturas-. Fíxoseme evidente que se trata dun libro que muda de significado lido por un adolescente que por un adulto. 
Quizais sexa a insignificancia «obxectiva» do neno e os diferentes episodios que un adulto recoñecería, o que lle achega ese valor e relevancia literaria que se manifesta no éxito universal de recepción , converténdose nun dos nosos primeiros best-sellers cons seus 600.000 exemplares editados.

Balbino fascíname, éme especialmente próximo, o que non deixa de ser contraditorio porque non teño nada en común con el, máis ao ocupar un lugar extremadamente reducido no seu universo periférico, aldeán, no seu caso, equipárao a calquera neno (ou nena) que poidamos imaxinar. Quen non se sentiu algunha vez un ninguén? A súa autodefinición loce unha asombrosa lucidez: un ninguén, da aldea e pobre. Esta sagacidade esténdese ao descrición, dura, do seu mundo:

«Na guerra disque morren homes como moscas. Morren desfeitos pola metralla. Iso ponlle a calquera os pelos de espeto, e moitos non se decatan de que na aldea tamén caemos. Non se pelexa con soldados, pero lóitase cos trafegos da vida e coas doenzas do corpo. Morremos loitando. Non dunha terra revolta asentada coma na guerra, pero no adro hai decote terra revolta. Cando nacen herbas ó pé dunha lápida, a peta do enterrador remexe noutra.» p.103.

A sucesión de reveses vicisitudes que ten que padecer chega a ser abafante: as malleiras do pai, o resto que castigos que lle poñen na casa, o loito rigoroso, o estarrecedor caso de Pachín, a perda tráxica do seu amigo Lelo, son uns exemplos. Hai outros traballos, outros calvarios. Todos son motivos de frustración persoal e de claustrofobia socias:

«Eu quixera andar mundo. Ir por mares e terras que non coñezo. Nacín e crieime na aldea pero agora síntoa pequena, estreita. Como se vivise nun cortizo. Teño pensamentos que non lle podo contar a a ninguén. Algúns non me entenderían o outros chamaríanme tolo. Por iso escribo. E despois durmo como una pedra.» p. 34.

Balbino mantén en todo momento unha actitude crítica coa súa realidade. Chega a ter unha postura iconoclasta, que será a que o leve á revolta:

«Non sei por que hai xente que ten un tempo para cada cousa. Tempo de tolear no Entroido e logo facer de choróns na coresma. Se non fose pola morte do tío, eu tamén sería así. "Para onde vas tolo, para onde van todos", do meu pai. Pero como o loito faime andar de coresma arreo, cando chega a coresma de certo atopo ao demais igual ca min. Peor ca min, pois se non me divirto de verdade, divírtome coa xente, que troca de cariz segundo o calendario.» p.51.

A edición conmemorativa do 60º aniversario da primeira edición inclúe unha marabillosas ilustracións de Isaac Días Pardo, quitado a capa, de Lois Seoane.

NEIRA VILAS, Xosé. Memorias dun neno labrego. 31ª ed. (1ª ed.). Biblioteca Neira Vilas. Editorial Galaxia: Vigo. 2010. 141 pp. ISBN: 978-84-9865-343-4.

Balbino